Op 10 november 2011 organiseert de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in Amersfoort een symposium over beschermde torenuurwerken onder de titel “Verloren tijd?”. Tot de gastsprekers behoren leden van de Studiegroep voor Openbare Tijdaanduiding en de Stichting tot behoud van het Torenuurwerk. De inleiding wordt verzorgd door Pier van Leeuwen, conservator bij het Museum van het Nederlandse Uurwerk. In zijn voordracht onder de titel “Zum Raum wird hier die Zeit“ belicht hij de openbare tijdsaanduiding vanuit historisch perspectief. Hoewel torenuurwerken een centrale plaats innemen op het symposium betrekt Van Leeuwen in zijn lezing ook doelbewust zonnewijzers en overige openbare tijdwijzers.
Historisch gezien signaleert hij twee belangrijke ontwikkelingen: Een toename van nauwkeurigheid (‘van kalender naar schrikkelseconde’) en een individualisering (‘van torenklok tot smartphone’). De industrialisatie maakte de standaardisatie van de tijd noodzakelijk. Met het horloge kon men de tijd reeds op het lijf dragen als een persoonlijk accessoire. De smartphone heeft ook de gestandaardiseerde precisietijd binnen handbereik gemaakt. De klokkentoren heeft plaatsgemaakt voor de GSM mast. Welke rol rest in het digitale tijdperk nog voor de historische monumentale tijdwijzers, zoals zonnewijzers, torenuurwerken, klokken aan nutsgebouwen en fabrieken of als straatmeubilair? Moet bescherming en instandhouding van deze oude relicten worden opgevat als verloren tijd?
De modieuze tendens van het vervreemden van historische elementen uit hun authentieke context en het presenteren als decoratieve Fremdkörper beschouwt Van Leeuwen als oneigenlijk en zielloos. Hij pleit in zijn betoog voor functionele handhaving van deze monumentale tijdwijzers binnen de historische context en met behoud van de sporen van het verleden. Alleen dan ziet hij mogelijkheden voor een blijvend besef van onze culturele identiteit. Slechts een respectvol voortbestaan van deze instrumenten en mechanieken kan ons wijzen op het wezen en de evolutie van de tijdmeting.
„Zum Raum wird hier die Zeit“, klinkt het in Richard Wagner’s “Parsifal” bij het betreden van de Graalburcht. Restauratoren en historici moeten volgens hem de handen ineen slaan om de ingenieuze tijdbakens van onze voorouders in ere te houden.
zie ook: www.cultureelerfgoed.nl; www.torenuurwerk.nl