Oost, West, thuis best? Amsterdammers heten de rest van Nederland als de provincie te beschouwen. En Hollanders hebben de reputatie de meest arrogante Nederlanders te zijn. De Hollandse wetenschapper Christiaan Huygens vond het slingeruurwerk uit, maar de Antillianen zouden alle tijd van de wereld hebben. Of waren dat nu juist de Surinamers? Of toch gewoon onze zuiderburen? Internationaal hebben we al eeuwen de reputatie van het betweterige geheven vingertje. Hoe het ook zij, in de 17e en 18e eeuw zeilden handelsschepen vanuit Amsterdam en overige Hollandse havensteden de wereld over op jacht naar fortuin. Wie goed boerde, wilde dat ook graag laten weten voor de buitenwacht. Het Amsterdams staand horloge van Gerrit Knip in het Museum van het Nederlandse Uurwerk is zo’n demonstratief staaltje pronkzucht uit de 18e eeuw.
De rijke staande klok geeft niet alleen tijd, dag, datum en maanstand aan. Dat leek al haast standaard bij dergelijke statussymbolen. De uitgebreide wijzerplaat heeft de kijker nog meer te bieden. Zo worden tijdstip van zonsop en –ondergang per seizoen weergegeven. Daartoe draaien wijzers met zon en maan voor een roterende schijf met de sterrenhemel van het Noordelijk halfrond. De kennis van de optische stand van de sterren was eeuwenlang van cruciaal belang voor de scheepvaart op volle zee. De beeltenis van Atlas die de sterrenhemel op zijn schouders torst werd daarom niet alleen gekozen als beeld in het 17e eeuwse stadhuis (nu paleis op de Dam) van Amsterdam. De mythologische krachtpatser prijkt ook op klokken, zoals dit statussymbool van de kundige klokkenmaker Gerrit Knip, die zijn thuishaven signeerde als Amsteldam.
Rondom die draaiende sterrenhemel is nog een halve ring aangebracht, waarop de locale tijd in 17 plaatsen over de wereld wordt weergegeven. Uiteraard staat Amsterdam daarbij in top bij het middaguur. Volgens deze cijferring is het dan vijf uur namiddag in Curaçao. En vijf uur in de vroege ochtend in Batavia (het huidige Jacarta) op het eiland Java. Ofwel een tijdverschil van zeven uur ten opzichte van Amsterdam en twaalf uur vergeleken met Curaçao. Uiteraard waren de tijdzones nog niet volledig vastgesteld zoals nu en deed men nog niet aan zomertijd. Wel realiseerde een zeevarende natie als de Republiek der Verenigde Provinciën zich terdege dat de zon rondom de aarde op andere tijden opging.
De klok van Knip zou dan ook een toepasselijke conversation piece hebben betekend voor een vermogende Amsterdamse reder of aandeelhouder in de Verenigde Oost- en/of West-Indische Compagnie. In de tijd dat deze klok in Amsterdam werd gemaakt, ontwikkelde de Engelse uurwerkmaker John Harrison zijn eerste betrouwbare scheepsklok. Die bleek onmisbaar voor de plaatsbepaling op volle zee. Met behulp van dergelijke scheepchronometers bracht men in de eeuw erna de aardbol nauwkeurig in kaart. In onze tijd van GPS en telecommunicatie kan men zich nog maar moeilijk voorstellen hoe men rond het midden van de 18e eeuw een veilige zeeweg huiswaarts moest zien te vinden.