Tentoonstelling: Raderen en rondsels

- 0 reacties

In 2002 organiseerde het Museum van het Nederlandse Uurwerk een expositie van ambachtelijk uurwerkmakersgereedschap. Daarvoor kon het museum putten uit de rijke collectie van verzamelaar Tjeerd de Jong. Wijlen de prominente Amerikaanse verzamelaar en auteur Dr. Theodor R. Crom (1920-2008) gaf een exposé over zijn uitgelezen collectie gereedschap en uurwerkmakersdocumentatie. Ted Crom documenteerde eerder zijn collectie en uitputtende kennis op dit terrein in een aantal kloeke boeken, die voor de gelegenheid gelimiteerd te koop waren in de museumshop. Hans van de Kamp, kenner van het Friese uurwerk, gaf een toelichting bij het Friese gereedschap.

Uurwerkmakers-passer K.Mz. Volger, 1670 (ZOV)

Tjeerd de Jong vervaardigde voor de expositie eigenhandig een schaalmodel (1:3) van en traditionele Friese draaibank. Deze werd aangedreven met een pedaal, dat een groot wagenwiel in beweging bracht. Via een snaar werd deze draaiende beweging overgebracht op de eigenlijke draaibank voor het draaien van tandraderen. Met behulp van een verdeelplaat en een passer kon de uurwerkmaker vervolgens de tandverdeling bepalen van de in te zagen raderen. Een uniek stuk gereedschap binnen de expositie was de originele uurwerkmakerspasser, in 1670 gesigneerd door de Zaanse klokkenmaker Kornelis Michielsz. Volger. Dit vroege exemplaar werd in bruikleen afgestaan door de Zaanlandsche Oudheidkundige Verzameling “Jacob Honig Jansz. Jr.” te Zaandijk. Het heeft nog steeds een ereplaats in het uurwerkmuseum.

Verdeelplaat R.B. Klomp, 1798 (Mus. Admiraliteitshuis, Dokkum)
Conservator Pier van Leeuwen met verzamelaar-expert Tjeerd de Jong (2002)

Tot de overige getoonde topstukken behoorde een radersnijmachine, gesigneerd “J. Oortwijn feetsit Leewaaden, 1798-4-14”. Museum het Admiraliteitshuis te Dokkum stelde een vergelijkbare verdeelplaat ter beschikking, voorzien van de signatuur “R.B. Klomp veetsit Leeuwaarden, 1798-4-14”. Radersnijmachines behoorden vanaf de 18e eeuw tot de eerste mechanische hulpmiddelen voor de vervaardiging van tandraderen. Verder werden op de expositie onder meer forse Franse radersnijmachines getoond uit de collectie De Jong. Inmiddels heeft Tjeerd de Jong zijn collectie Fries uurwerkmakersgereedschap (waaronder voornoemde gesigneerde radersnijmachine) overgedaan aan het museum. Deze stukken zijn begin 2011 opgenomen in een nieuwe permanente presentatie op de bovenverdieping van het museum.

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *