Tentoonstelling: De Barentsz klok uit Nova Zembla

Reinout Oerlemans koos niet voor niets het meest spannende verhaal uit onze vaderlandse geschiedenis: De overwintering op Nova Zembla door Willem Barentsz en zijn kornuiten anno 1596. Generaties groeiden op met het jongensboek door A.D. Hildebrand uit 1947 en de schoolplaat van J.H. Isings uit 1951. Weinigen weten echter dat de klok die Barentsz achterliet in het Behouden Huys in de 19^e eeuw werd teruggevonden. Sindsdien heeft hij een nieuw onderkomen gevonden in het Rijksmuseum. Het Museum van het Nederlandse Uurwerk wijdde in 1996 en 1998 tentoonstellingen aan dit fenomeen.

Nadere bestudering van de klok van de Barentsz-expeditie bracht aan het licht dat het een gotisch uurwerk is. Dat valt ondermeer te herkennen aan de vorm van de hoekzuilen, die overeenkomt met steunberen uit de gotische kathedraalbouw. Het smeedijzeren uurwerk werd aangedreven door gewichten en het tempo werd geregeld door een balanswiel. Helaas is deze hoepelvormige gangregelaar in de loop der jaren alsnog zoekgeraakt. Het slagwerk was uitgerust met een fraaie messing bel. Het aantal slagen werd afgeteld op een sluitschijf. Behalve een slagwerk moet het uurwerk ook een wekkerwerk hebben gehad. De wekker werd gezet door middel van een stiftje in een van de twaalf gaatjes in de cijferring.

De tentoonstelling in 1996 herdacht dat de gestrande expeditie van Willem Barentsz. vier eeuwen eerder plaatsvond. Naar aanleiding van deze tentoonstelling vervaardigden de ambachtelijke uurwerkmakers Cees Wijnberg en Jan Pool elk een reconstructie naar het verroeste origineel. Daarmee kon de tijdmeting in het Behouden Huys weer tot leven worden gebracht. C.J. Wijnberg stelde ook een handleiding samen met bouwtekeningen voor de vervaardiging van zo’n replica, die nog steeds te koop is in de bookshop van het uurwerkmuseum. Het tentoonstellingsgidsje “Willem Barentsz en zijn uurwerk” (1996)  is eveneens voorradig. Of Reinout Oerlemans zich hiermee voor zijn filmepos heeft ingelezen?