Klokken SMAT onderdak bij MNU

Sinds de reorganisatie van de presentatie van het Nederlands Zilvermuseum in Schoonhoven hebben de klokken van de Stichting Museum en Archief van Tijdmeetkunde het veld geruimd. De SMAT is een samenwerkingsverband aangegaan met het Museum van het Nederlandse Uurwerk onder de paraplu van de Stichting Tijdmeetkundige Collectie Nederland. Een aantal bijzondere collectiestukken van de SMAT is – in afwachting van een nieuw te realiseren museumpresentatie – tijdelijk ondergebracht in het museum op de Zaanse Schans. Het gaat hierbij onder meer om de tafelklok van Adolf Witsen (ca. 1715), de staande klok van F.C. de Jong (1866) en de wandregulateur met elektrische opwinding van Sardemann (1900). Alle drie deze klokken zijn vervaardigd in Amsterdam. Van deze klokken zijn prentbriefkaarten te koop in de museumshop.

Tot de klokken uit deze collectie behoort ook de tafelklok van Roger Dunster (ca. 1740). Deze was eerder te gast in de expositie “Hollandse Huisuurwerken van Engelse Signatuur” (2004). Ook deze klok is naar alle waarschijnlijkheid gemaakt in Amsterdam, dat zich in de 18e eeuw ontpopte tot een internationaal uurwerkmakerscentrum. De kast van de klok van Witsen is van eikenhout, dat met wortelnoten is gefineerd. In de hoeken rond de wijzerplaat bevindt zich ajour gezaagd houtwerk, waarin een gegoten metalen vrouwenkopje is bevestigd. Daarachter is groene stof aangebracht. De wijzerplaat is van messing vervaardigd en de cijferring is verzilverd. In de toog bovenaan worden de maanstanden aangegeven. Tafelklokken zijn in de 18e en 19e eeuw zeer in trek geweest, vooral in Frankrijk en Engeland. Het Engelse model in het bijzonder vond overal in Europa navolgers.

Onder de tafelklokken van de SMAT, opgesteld in het MNU, bevinden zich ook exemplaren uit Engeland, Italië, Denemarken en Zwitserland. De klokken van De Jong en Sardemann behoren tot de vroegste Nederlandse voorbeelden van elektrische uurwerken. In 1865 werd naar aanleiding van een werktuigkundige tentoonstelling een prijsvraag uitgeschreven voor een mechanisch uurwerk, dat aan zeer ingewikkelde eisen moest voldoen. Toch mocht het maar een geringe prijs opbrengen. De Jong gaf wat smalend commentaar op die eisen. Maar daar liet hij het niet bij. Hij bouwde de hier afgebeelde klok, die weliswaar niet mechanisch was, maar overigens moeiteloos aan de vereisten voldeed; het was, voor zover wij weten, de eerste elektrische klok van Nederland. Op een tentoonstelling in het Paleis van Volksvlijt te Amsterdam verwierf hij een zilveren medaille. Waar hij precies voor heeft moeten dienen, is niet bekend. Voor huiselijk gebruik lijkt hij niet geschikt: het aandrijfmechanisme is tamelijk luidruchtig.