Onderzoeksproject Zaanse Klok

Zoekkaart Zaanse klokken

Voor ons inventariserende onderzoek naar Zaanse klokken uit de periode 1675-1750 zijn we op zoek naar zo veel mogelijk waarnemingen. Helpt u ons mee? Ook uw klok kan een belangrijke bijdrage leveren.

In de twintigste eeuw (1930-1990) zijn echter ook miljoenen ‘Zaanse klokken’ buiten de Zaanstreek gefabriceerd. Naar deze klokken, de ‘Zaanse stijlklokken’, zijn we voor ons onderzoek níet op zoek.

Wat is het verschil tussen beide?

Authentieke Zaanse klokken – vroeger ook wel ‘Zaanlander’ genoemd – zijn minimaal 70 cm hoog en kennen een aantal hoofdverschijningsvormen (afb.1).

De bekendste hebben de kenmerkende ‘vaasvormige’ gecontourneerde wandplank, maar er bestaan ook exemplaren met rechte zijkanten. Een gecombineerde minuten- en urenwijzer komt het vaakst voor, maar er zijn ook Zaanse klokken met twee afzonderlijke wijzers met eigen cijferring (beide exemplaren links) of slechts één urenwijzer.

Alle authentieke Zaanse klokken hebben aan de achterzijde een holle wandplank, met driehoekige uitsparing voor de slinger (afb.2, links).

Heeft u zelf zo’n klok? Of kent u een exemplaar die niet in een museum is opgesteld? Foto’s van alle vormen zijn welkom – ook met hier niet afgebeelde details zoals een maanschijf, datumaanduiding, een andere figuur dan Minerva of Atlas op de bel, met een beschilderde wandplank of andere variaties.

In de twintigste eeuw gemaakte Zaanse stijlklokken kunnen op het eerste gezicht sterk lijken op authentieke exemplaren (afb.2). Toch zijn de verschillen makkelijk te zien:

• Zaanse stijlklokken zijn bijna altijd kleiner (45-70 cm)
• De getorste zuilen zijn bij Zaanse stijlklokken van gegoten metaal – bij de authentieke klokken van hout
• De fluwelen wijzerplaat met metalen cijferring heeft bij de oude klokken een rechthoekige vorm, bij de moderne een vierkante
• De gewichten hangen bij stijlklokken aan kettingen – bij de oude klokken aan koorden
• Een slinger die open voor de wandplank slingert komt alleen bij 20^ste-eeuwse stijlklokken voor
• Stijlklokken hebben een luikje aan de achterkant om bij het uurwerk te kunnen – bij oude Zaanse klokken bereikt de klokkenmaker dat via de zijkant
• In authentieke klokken bevindt zich een groot, de gehele kast vullend uurwerk dat is opgebouwd uit metalen strippen en grote, gespaakte tandwielen. In Zaanse stijlklokken bevindt vrijwel altijd een uurwerk zo groot als een pakje cacao of cup-a-soup, met fijne tandwielen tussen twee metalen platen.

Bent u in bezit van een echte oude Zaanse klok uit de periode 1675-1750? Dan ontvangen we graag foto’s via info@mnuurwerk.nl . U helpt ons daarmee de geschiedenis van de Zaanse klok zo goed mogelijk in beeld te brengen.